توضيح
اين كه: بعضى از دانشمندان براى اثبات فضيلت نماز در اول وقت گفته اند كه
در اين وقت «امام زمان ارواحنا فداه» نماز مىخواند و كسانى كه در اين موقع
نماز بخوانند، به بركت نماز امام(ع) مقبول درگاه خداوند خواهد شد. از طرفى
مىدانيم كه اوقات و افقها با هم بسيار فرق دارد و چه بسا كه در يك كشور
چندين افق وجود دارد تا چه رسد به تمام كشورهاى روى زمين، در اين صورت نماز
افراد همان نقطه اى كه امام (ع) در آن نماز میخواند با نماز امام تطبيق
میكند نه همه افراد، اين موضوع را چگونه مى توان حل كرد؟
پاسخ:
كسانى كه به اين استدلال براى اثبات فضيلت نماز اول وقت دست زدهاند،
منظورشان اين بوده كه نمازهايى كه در اول وقت خوانده مى شود وجه مشتركى با
نماز «امام»(ع) دارند؛ زيرا نماز آن حضرت نيز در اول وقت خوانده مى شود و
به بركت همين وجه مشترك، نمازهاى ديگران نيز در درگاه خدا فضيلت پيدا
مى كند و البته اختلاف افقها تاثيرى در اين موضوع ندارد؛ و به عبارت ديگر،
منظور انجام نمازها در يك زمان واحد نيست، بلكه منظور اتحاد در يك «عنوان
واحد» يعنى «اداى نماز در اول وقت» است - منتها هر كسى بر حسب افق خودش. [1]
[1]. پاسخ به پرسشهاى مذهبى - نويسندگان: آيات عظام ناصر مكارم شيرازى و جعفر سبحانى چرا جمع ميان دو نماز جايز است؟ دليل
و گواه ما بر جواز جمع ميان دو نماز احاديثى است كه از پيشواى ششم حضرت
صادق (ع) نقل شده است و مرحوم شيخ حر عاملى اين احاديث را در كتاب خود [1] گردآورده است.
ولى
بايد توجه داشت كه تنها محدثان شيعه نيستند كه اين احاديث را نقل
نموده اند، بلكه محدثان اهل تسنن نيز روايات مربوط به جواز جمع ميان نمازها
را - حتى در مواقعى كه عذرى در پيش نيست - از پيغمبر گرامى اسلام(ص) نقل
كرده اند و در حدود ده روايت در كتابهاى معتبر خود از ابن عباس و معاذ بن
جبل و عبداللَّه بن مسعود و عبداللَّه بن عمر ذكر نموده اند كه نقل تمام
جزئيات آنها از حوصله اين كتاب بيرون است و فقط به ذكر برخى از آنها اكتفا
مى كنيم:
1- محدث معروف جهان تسنن، احمد بن حنبل، در كتاب معروف خود از ابن عباس نقل مى كند: «صلى رسول اللَّه(ص) الظهر و العصر جميعا، و المغرب و العشاء جميعا من غير خوف و لاسفر؛ رسول خدا(ص)نمازهاى ظهر و عصر، و مغرب و عشا را با هم در يكجا، بدون داشتن عذرى مانند ترس از دشمن و مسافرت به جا آورد.» [2]
2- باز همان محدث از طريق جابر بن زيد از ابن عباس نقل ميكند: «من با پيامبر اكرم (ص) هشت ركعت نماز ظهر و عصر وهفت ركعت نماز مغرب و عشا را يكجا به جا آوردهام» و اين حديث از ابن عباس به عبارتهاى گوناگونى نقل شده است.
3- و نيز در كتاب خود از عبداللَّه شقيق نقل مى كند: «روزى ابن عباس براى مردم خطابهاى ايراد مى كرد و سخنرانى او به اندازهاى طول كشيد كه ستارگان در آسمان پيدا شدند، مردى از «بنى تميم» برخاست و به عنوان اعتراض گفت: الصلوة الصلوة؛ اكنون وقت نماز مغرب است و ادامه سخن سبب مى شود كه وقت آن سپرى گردد. ابن عباس به وى گفت: من به سنت و روش پيامبر (ص) از شما آشناترم، مى ديدم كه پيامبر خدا نماز ظهر و عصر و نيز مغرب و عشا را با هم مى خواند. راوى مى گويد من در اين مطلب به شك و ترديد افتادم، جريان را به ابوهريره گفتم. او گفتار ابن عباس را تصديق كرد.» [3]
4- محدث معروف مسلم بن الحجاج القشيرى متوفاى سال 261 هجرى قمرى، يك باب در صحيح خود به عنوان «جمع نماز در حضر» منعقد نموده و چهار روايت در اين زمينه كه سه روايت از آن به «ابن عباس» و يكى به «معاذ بن جبل» منتهى مى گردد نقل نموده است؛ [4] و مضمون اين چهار حديث با آنچه نقل كرديم يكى است و در اين روايات به نكته تازه اى اشاره شده است و آن اين كه: وقتى راوى از علت اين جمع مى پرسد، وى در پاسخ مى گويد: «اراد ان لايحرج امته؛ خواست امت خود را به زحمت و مشقت نيفكند.»
اين تعليل در روايات شيعه نيز وارد شده است و در رواياتى كه از امام صادق(ع) در اين باب نقل شده، اين نكته نيز موجود است. [5]
5- راويان اين مساله (جمع ميان دو نماز) منحصر به ابن عباس و «معاذ» نيستند، «طبرانى» از «عبداللَّه بن مسعود» نقل مى كند كه پيامبر خدا ميان نمازهاى ظهر وعصر و مغرب و عشا را براى اين كه امت وى به زحمت نيفتند جمع نمود. [6]
عين اين مطلب از عبداللَّه بن عمر نيز نقل شده است؛ وى مى گويد: «پيامبر در حالى كه مسافر نبود، ميان دو نماز جمع نمود تا امت وى در مشقت نباشند.» [7]
اينها
قسمتى از احاديثى است كه محدثان اهل تسنن در كتابهاى حديث و تفسير خود نقل
كردهاند و همگى حاكى از اين است كه جدا خواندن نمازها امرى مستحبى است و
اگر روزى ديديم كه مراعات اين مستحب به اصل اداى فريضه لطمه مىزند، به
دستور خود پيامبر مى توانيم ترك كنيم - يعنى هر دو را با هم به جا آوريم.
امروز
در بسيارى از مناطق، وضع زندگى طورى تنظيم شده كه مراعات اين استحباب،
موجب مشقت شده است و چه بسا سبب مى شود كه گروهى از انجام اصل نماز سرباز
زنند. در اين موقع با الهام گرفتن از راهنمايى خود پيامبر، مىتوان براى مراعات «اهم» مساله تفريق را ترك نموده و هم اكنون بسيارى از فقهاى اهل تسنن همين نظر را دارند، ولى به ملاحظاتى از اظهار نظر خوددارى مى كنند. [8] - [9]
[1]. وسائل الشيعه، كتاب صلوة، بابهاى مربوط به وقت نماز (باب 32 و 33).
[2]. مسند احمد بن حنبل، جلد 1، صفحه 221.
[3]. مسند احمد بن حنبل، جلد 1، صفحه 251 و قريب به اين مضمون را زرقانى شارح كتاب «موطا مالك» در شرح خود جلد 1، صفحه 263، آورده است.
[4]. صحيح مسلم، جلد 2، صفحه 151.
[5]. وسائل الشيعه، كتاب صلوة، ابواب وقت، باب 32، حديثهاى 2 و 3 و 4 و 7.
[6]. شرح موطا زرقانى، صفحه 263.
[7]. كنز العمال، صفحه 242.
[8]. رسالة الاسلام، سال هفتم، شماره 20، صفحه 156.
[9]. پاسخ به پرسشهاى مذهبى - نويسندگان: آيات عظام ناصر مكارم شيرازى و جعفر سبحانى
|